Zbyt niskie spożycie cynku jest rzadkim zjawiskiem w krajach rozwiniętych. Osoby z AZS są jednak szczególnie narażone na niedobór cynku z trzech powodów:

1. AZS często współistnieje z zaburzeniami pracy jelit, co może prowadzić do zmniejszonego wchłaniania cynku w jelicie cienkim (zwłaszcza w chorobach zapalnych jelit).
2. Osoby z AZS często są na restrykcyjnych dietach, eliminujących wiele ważnych źródeł cynku.
3. Cynk gra kluczową rolę w utrzymaniu właściwego funkcjonowania bariery skóry oraz gojeniu ran, przez co zapotrzebowanie na cynk u osób z AZS może być wyższe niż u osób zdrowych.

Niedobór cynku prowadzi do dysfunkcji układu odpornościowego i sprzyja rozwojowi ogólnoustrojowego stanu zapalanego. Z tego powodu, zbyt niski poziom cynku z jednej strony może nasilać objawy AZS, a z drugiej może stanowić jeden z elementów patogenezy tej choroby. Zdiagnozowanie i uzupełnienie niedoboru cynku to jeden z kluczowych elementów dietoterapii AZS. Przebiega to w następujący sposób:

1. Pierwszy krok to ocena stężenia cynku w surowicy krwi. Jeśli wartości są poniżej normy, konieczne będzie zastosowanie suplementacji cynku w dawce, która uzupełni niedobór. Warto także zwracać uwagę na objawy niedoboru cynku takie jak obniżenie odporności, pogorszenie smaku i węchu, wolne gojenie ran, łamliwe paznokcie i rozwój zapaleń błon śluzowych jamy ustnej.

• Drugi krok to znalezienie przyczyny wystąpienia niedoboru. W tym celu należy dokładnie przyjrzeć się diecie i ocenić, czy dostarcza ona wystarczającą ilość cynku. Warto także pochylić się nad zdrowiem jelit i ocenić, czy niedobór mógł być wynikiem zbyt niskiej wchłanialności. W AZS obniżona wchłanialności często współistnieje z restrykcyjną dietą – w efekcie ryzyko wystąpienia cynku staje się bardzo wysokie.

• Trzeci krok to prewencja ponownego wystąpienie niedoboru poprzez zapewnienie odpowiedniej podaży z diety lub suplementu oraz poprawę kondycji jelit. Warto oceniać poziom cynku dwa razy do roku, aby upewnić się, że właściwie stężenie cynku zostaje utrzymane.

Obecnie nic nie wskazuje na to, aby suplementacja cynkiem w przypadku braku niedoboru prowadziła do dalszego polepszenia objawów AZS ani też innych pozytywnych efektów. Wprost przeciwnie – spożywanie nadmiernych ilości cynku w postaci suplementów może prowadzić niepożądanych efektów, w tym także do dysfunkcji układu odpornościowego (1,2). Choć suplementacja cynkiem nie jest dla wszystkich, to każdy powinien dbać o uwzględnienie w diecie produktów bogatych w cynk, takich jak ryby i owoce morza, wołowina i jagnięcina, pestki dyni, migdały, nabiał i rośliny strączkowe.

Jak wiele osób z AZS ma niedobór cynku?

Według systematycznego przeglądu literatury z 2019 r. i metaanalizy 15 badań dotyczących cynku (w tym 2 randomizowanych badań kontrolnych, 11 badań kliniczno-kontrolnych, 1 badania kohortowego i 1 badanie przekrojowego) AZS wiąże się ze znacznie niższymi poziomami cynku w surowicy, włosach i erytrocytach (3). Brak jednak badań analizujących sposób żywienia pacjentów z AZS – dlatego też trudno ocenić czy niższe poziomy cynku są wynikiem ograniczeń dietetycznych, obniżonego wchłaniania czy wyższego zapotrzebowania.

W randomizowanym kontrolowanym badaniu klinicznym z 2014 r. poziom cynku we włosach zmierzono u 58 dzieci z AZS i 43 zdrowych dzieci (w wieku 2-14 lat) (4). Czterdziestu jeden (70,7%) pacjentów z AZS miało niedobór stężenia cynku we włosach (poniżej 130 μg/g), w przeciwieństwie do 18 osób (41,9%) w grupie kontrolnej. Dzieci z niskim poziomem cynku we włosach zostały podzieleni na 2 grupy. Grupa A otrzymywała doustną suplementację tlenku cynku (12 mg dziennie) przez 8 tygodni oraz standardowe leczenie w postaci doustnych leków przeciwhistaminowych i kremów nawilżających. Pacjenci z grupy B otrzymywali standardowe leczenie, ale bez suplementacji cynkiem. Po 8 tygodniach suplementacji poziom cynku we włosach znacznie wzrósł w grupie A, natomiast w grupie B pozostał bez zmian. Co więcej, wyniki skali oceniającej zaawansowanie objawów AZS (EASI), utraty wody przez naskórek oraz intensywności swędzenia poprawiły się znacznie bardziej w grupie A niż w grupie B. Wyniki tego badania dowodzą, że pacjenci z AZS są narażeni na niedobór cynku bardziej niż osoby zdrowe. Co więcej, niedobór cynku może nasilać objawy AZS.

W 2017 roku ta sama grupa badawcza przeprowadziła badanie kliniczno-kontrolne w celu dalszego zbadania poziomu minerałów we włosach (w tym cynku) u dzieci z AZS. Do badania włączono 66 dzieci w wieku od 1 do 14 lat. Grupa kontrolna dobrana pod względem płci i wieku składała się z 25 zdrowych dzieci. Po raz kolejny poziom cynku były znacznie niższy w grupie AZS w porównaniu ze zdrową grupą. Zaobserwowano również, że poziomy wapnia, magnezu, miedzi i fosforu były niższe u pacjentów, podczas gdy poziomy sodu, potasu, manganu, chromu i molibdenu były wyższe u pacjentów w porównaniu ze zdrowymi osobami (5). Odkrycia te sugerują, że diety pacjentów z AZS mogą różnić się od diet zdrowych osób.

Jaką rolę pełni cynk w AZS?

Po pierwsze, cynk jest kluczowym składnikiem metaloproteinaz macierzy biorących udział w przebudowie naskórka (6). Z tego powodu u osób z niedoborem cynku często występują specyficzne wykwity na skórze, włosy wypadają, a gojenie ran jest bardzo powolne (7).

 Co więcej, u myszy karmionych dietą ubogą w cynk rozwijają się wypryski skórne przypominające AZS, ze zwiększoną liczbą bakterii typowych dla AZS (Gronkowiec Złocisty) na powierzchni skóry, a także podwyższonym poziomem IgE w surowicy (8). Co więcej, tzw. „motywy palca cynkowego” (małe białka strukturalne składające się z jednego lub więcej jonów cynku) są potrzebne do ekspresji filagryny – białka naskórkowego, które odgrywa kluczową rolę w zachowaniu szczelności bariery skórnej (9). Filagryna jest potrzebna do tworzenia korneocytów i wytwarzania wewnątrzkomórkowych metabolitów, które przyczyniają się do nawilżenia warstwy rogowej naskórka i utrzymania właściwego pH skóry. Aż 50% pacjentów z AZS jest nosicielami wariantów utraty funkcji genu FLG kodującego filagrynę (10,11). Mutacja ta jest najważniejszym czynnikiem genetycznym, predysponującym do rozwoju AZS.

Co więcej, w AZS poziom prozapalnych cytokin (takich jak IL-1 i IL-6) jest podwyższony. Miejscowe stosowanie tlenku cynku na mechanicznie uszkodzą skórą prowadzi do hamowania wydzielania prozapalnych cytokin i zwiększonej produkcji cytokin przeciwzapalnych (takich jak IL-10) (12).

Wykazano też, że tlenek cynku działa bakteriobójczo na gronkowca złocistego, czyli patogenną bakterię, która najczęściej występuje na skórze osób z AZS  (11). Warto zaznaczyć, że związek między endogennym cynkiem u ludzi a gronkowcem nadal nie jest jasny. Jednak patrząc na całość dowodów, wydaje się, że właściwości przeciwdrobnoustrojowe mogą być jednym ze sposobów, w jaki cynk może łagodzić objawy AZS.

Bibliografia

1. Plum L. M., Rink L., Haase H., The essential toxin: impact of zinc on human health. Int J Environ Res Public Health. 2010;7(4):1342-1365
2. Chandra R. K., Excessive intake of zinc impairs immune responses. JAMA. 1984; 21;252(11):1443-6.
3. Gray N. A., Dhana A., Stein D. J., Khumalo N. P., Zinc and atopic dermatitis: a systematic review and meta-analysis. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2019; 33(6):1042-1050.
4. Kim J. E., Yoo S. R., Jeong M. G., Ko J. Y., Ro Y. S., Hair zinc levels and the efficacy of oral zinc supplementation in patients with atopic dermatitis. Acta Derm Venereol. 2014; 94(5):558-62.
5. Kim, J., Shin J. M., Ko J. Y., Ro Y. S., Hair Mineral Analysis in Children with Atopic Dermatitis. Ann Dermatol. 2017; 29(2):251-153.
6. Cui, N., Hu, M., & Khalil, R. A. (2017). Biochemical and Biological Attributes of Matrix Metalloproteinases. Progress in molecular biology and translational science, 147, 1–73.
7. Lansdown, A. B., Mirastschijski, U., Stubbs, N., Scanlon, E., & Agren, M. S. (2007). Zinc in wound healing: theoretical, experimental, and clinical aspects. Wound repair and regeneration : official publication of the Wound Healing Society [and] the European Tissue Repair Society, 15(1), 2–16.
8. Takahashi H., Nakazawa M., Takahashi K., Aihara M., Minami M., Hirasawa T., et al. Effects of zinc deficient diet on development of atopic dermatitis-like eruptions in DS-Nh mice. J Dermatol Sci. 2008; 50: 31–39.
9. Cassandri, M., Smirnov, A., Novelli, F. et al. Zinc-finger proteins in health and disease. Cell Death Discov. 3, 17071 (2017)
10. Palmer, C., Irvine, A., Terron-Kwiatkowski, A. et al. Common loss-of-function variants of the epidermal barrier protein filaggrin are a major predisposing factor for atopic dermatitis. Nat Genet 38, 441–446 (2006).
11. Irvine, A. D., & McLean, W. H. (2006). Breaking the (un)sound barrier: filaggrin is a major gene for atopic dermatitis. The Journal of investigative dermatology, 126(6), 1200–1202.
12. Maarouf, M., Vaughn, A. R., & Shi, V. Y. (2018). Topical micronutrients in atopic dermatitis-An evidence-based review. Dermatologic therapy, 31(5).
13. Kadiyala U., Turali-Emre E. S., Bahng J. H., Kotov N. A., VanEpps J. S., Unexpected insights into antibacterial activity of zinc oxide nanoparticles against methicillin resistant Staphylococcus aureus (MRSA). Nanoscale. 2018; 10: 4927–4939.