Występowanie AZS i alergii pokarmowych w rodzinie to najsilniejszy czynnik, predysponujący do rozwoju tych chorób u dzieci. Jednak geny to nie wszystko, czynniki środowiskowe również grają tu niezwykle ważną rolę (1). Materiał genetyczny, który dostajemy od rodziców, można porównać do naładowanego pistoletu – jednak często to środowisko ostatecznie pociąga za spust. Dieta matki podczas ciąży to właśnie jeden z czynników środowiskowych, mogących mieć wpływ na pociągnięcie metaforycznego spustu. Zatem co jeść, aby zmniejszyć ryzyko AZS u potomstwa? Czy warto profilaktycznie wykluczyć najczęstsze alergeny? Czy trzeba stosować probiotyki? Odpowiedź na te i inne pytania znajdziesz w tym artykule.

Dieta eliminacyjna w trakcie ciąży

Przede wszystkim, eliminacja najczęstszych alergenów pokarmowych w trakcie ciąży w celu prewencji AZS i alergii u dziecka nie ma żadnego uzasadnienia naukowego. Oczywiście, jeżeli kobieta w ciąży cierpi na alergie lub nietolerancje pokarmowe, produkty powodujące symptomy powinny zostać wyeliminowane. Warto zaznaczyć, że może zdarzyć się, że po zajściu w ciążę zaczną występować negatywne reakcje na wcześniej tolerowane produkty. Powodem tego jest podwyższenie poziomu estrogenu, który może prowadzić do zwiększenia podatności na reakcje alergiczne, także skórne (2). Jednak stosowanie diety eliminacyjnej jedynie w celu prewencji AZS i alergii u dziecka nie ma żadnego sensu, a może prowadzić do negatywnych efektów, takich jak niedożywienie matki. Jeśli interesuje Cię wpływ ciąży na objawy AZS, rzuć okiem na ten artykuł.

Dieta zapobiegająca alergiom

Istnieje jednak dieta, opisywana w badaniach naukowych jako „dieta zapobiegająca alergiom”. Koncept ten pochodzi z badania opublikowanego w 2022 roku, w którym przeanalizowano dane od 1410 kobiet w ciąży (3). Wyniki tego badania wykazały, że spożywanie warzyw i jogurtów zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób alergicznych (w tym AZS), podczas gdy czerwone mięso, smażone ziemniaki, ryż, zboża (przetworzone, o niskiej zawartości błonnika) oraz 100% sok owocowy były powiązane ze zwiększonym ryzykiem. Wyniki te po części zostały potwierdzone także w dwóch innych badaniach (4, 5).

Zdaniem autorów, wyniki tego badania najprawdopodobniej potwierdzają ważną rolę mikrobiomu jelitowego w patogenezie AZS i alergii. Bogaty w probiotyki jogurt i pełne błonnika warzywa przyczyniają się do tworzenia zdrowej mikroflory jelitowej u matek i ich potomstwa. Warto pamiętać, że mikrobiom matki służy jako fundament dla mikrobiomu dziecka – nie tylko w trakcie porodu (waginalnego), lecz być może także podczas ciąży (6).

Ponadto, wyższe spożycie warzyw i jogurtów we wczesnym okresie życia wiąże się z wyższymi poziomami maślanu sodu (produktu dobroczynnych bakterii), który uważa się za chroniący przed rozwojem alergii (7). Maślan może promować rozwój limfocytów T regulatorowych (odpowiedzialnych za tłumienie zbyt nasilonej lub autoreaktywnej odpowiedzi immunologicznej), a także wpływać na prawidłowy rozwój układu odpornościowego w życiu płodowym (8,9). Niestety, nie ma jeszcze badań analizujących wpływ maślanu sodu na ryzyko wystąpienia AZS. Czekam na nie z niecierpliwością.

Autorzy badania sugerują też, że spożycie żywności bogatej w końcowe produkty glikacji (takie jak smażone mięsa i ziemniaki) zostało powiązane z suboptymalnym składem mikrobiomu jelitowego (10). Jednak w badaniu analizującym te same dane pod kątem wpływu końcowych produktów glikacji na ryzyko AZS i alergii nie wykazano żadnej zależności (11). Dlatego też nie jest jasne w jaki sposób smażone produkty miałby zwiększać ryzyko wystąpienia AZS i alergii. Być może w przyszłości zostanie to wyjaśnione – na razie radzę zachować umiar w spożywaniu produktów smażonych (zwłaszcza na głębokim tłuszczu), ponieważ zwyczajnie nie są one specjalnie zdrowe. Równocześnie nie widzę powodów, aby całkowicie eliminować czerwone mięso, ponieważ jest ono doskonałym źródłem żelaza. Natomiast niedobór żelaza w ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia AZS – o tym w dalszej części tekstu.

Negatywne efekty związane ze spożywaniem ryżu, (przetworzonych) zbóż i soków owocowych są jednak zaskakujące, także dla autorów badania. Prawdopodobnie wynikają one nie tyle z obecności tych produktów w diecie, lecz z tego, czego w dietach tych brakuje. Przykładowo, wybierając biały chleb w miejsce pełnoziarnistego, tracimy okazję, aby dostarczyć bakteriom jelitowym solidną porcję błonnika. Oczywiście, wnioskiem z tego badania nie powinno być ‘biały chleb jest toksyczny’ czy ‘soki owocowe powodują alergie’. Zawsze trzeba patrzeć na dietę jako całość – być może zawiera ona biały chleb, ale odpowiednia ilość błonnika zostaje dostarczona z innych źródeł i bakterie mają się dobrze. Co więcej, zamiast skupiać się na tym, co należy wykluczyć z diety, warto zastanowić się na tym, o co można ją wzbogacić. W świetle tego badania zwiększenie spożycia warzyw, niesłodzonych jogurtów i produktów niskoprzetworzonych wydaje się bardzo dobrym pomysłem.

Mikroelementy

Niedożywienie matki samo w sobie w sobie może zwiększać ryzyko wystąpienia AZS u potomstwa. Do znudzenia powtarzam jak ważne jest zapewnienie diety obfitującej we wszystkie składniki pokarmowe u osób cierpiących na choroby zapalne skóry, zwłaszcza w czasie ciąży i karmienia piersią. W kontekście prewencji AZS u potomstwa, najważniejszą rolę zdaje się odgrywać odpowiednia podaż żelaza (12). Jako że w czasie ciąży zapotrzebowanie na żelazo znacząco wzrasta, warto rozważyć wprowadzenie suplementacji, po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem. Inne składniki pokarmowe, na które warto zwrócić uwagę w trakcie ciąży to przede wszystkim kwasy omega 3, a także witamina D i cynk.

Probiotyki

Według metaanalizy z 2018 roku, suplementacja probiotykami zawierającymi Lactobacillus rhamnosus rozpoczęta między 36 i 38 tygodniem ciąży i kontynuowana przez 3 do 6 miesięcy karmienia piersią może zmniejszyć ryzyko wystąpienia AZS u dziecka (13). Lactobacillus to gatunek bakterii, który dominuje mikrobiom jelitowy matki w trakcie ciąży w celu prewencji infekcji oraz stworzenia zdrowego mikrobiomu dziecka (14). Dlatego też wydaje się on najlepszym i najmniej inwazyjnym wyborem. Istnieją również liczne dowody, wskazujące na ochronne działanie gatunku Bifidobacterium (14), często w połączeniu z Lactobacillus.

Należy jednak pamiętać, że niektóre badania wskazują na brak skuteczności stosowania probiotyków w czasie ciąży. Sprzeczności w badaniach nad ludzkim mikrobiomem są nieuniknione, ponieważ kompozycja mikroflory jelitowej jest niezwykle indywidualna. Nie da się opracować przepisu na idealny mikrobiom, dlatego też trudno o uniwersalne rekomendacje. Mimo to, Światowa Organizacja Alergii (World Allergy Organization) w 2015 roku zarekomendowała stosowanie probiotyków w trakcie ciąży, jeżeli istnieje wysokie ryzyko rozwoju alergii i AZS u dziecka (15). W raporcie nie zostało sprecyzowane, które szczepy należy wybierać, ale podkreślono, że większość badań wskazuje na skuteczność Lactobacillus i Bifidobacterium.

Patrząc na wszystkie dostępne dane, uważam, że warto wprowadzić suplementację probiotykami z gatunku Lactobacillus (zwłaszcza Lactobacillus rhamnosus) w trakcie ciąży, jeśli w rodzinie występują choroby atopowe lub alergie pokarmowe. Stosowanie probiotyków w czasie ciąży jest bezpieczne i może zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób atopowych u dzieci obciążonych ryzykiem genetycznym. Warto także włączyć do diety produkty fermentowane, takie jak kiszonki, jogurty naturalne czy kefir oraz produkty bogate w błonnik.

Alkohol

Absolutnie nie należy pić alkoholu w ciąży. Zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób atopowych u potomstwa to tylko jeden z negatywnych skutków spożywania alkoholu w ciąży (15,16). Co ciekawe, wiemy, że alkohol ma negatywny wpływ na kondycję mikroflory jelitowej (17) – być może jest to kolejny argument na kluczową rolę mikrobiomu w patogenezie AZS i alergii pokarmowych.

Stres

Na koniec, kilka słów o stresie. Istnieją badania pokazujące, że stres w ciąży może zwiększać ryzyko wystąpienia AZS u dziecka (18). Dlaczego wspominam o tym w artykule dotyczącym diety? Dlatego, że zmiany dietetyczne, a zwłaszcza restrykcyjne diety, mogą prowadzić do zwiększenia poziomu stresu. Pamiętaj – jedzenie ma być przyjemnością. Jak podkreśliłam już wcześniej – warto skupić się na tym, co można dodać do diety, a niekoniecznie na tym, z czego trzeba zrezygnować. Obsesyjne dążenie do osiągnięcia idealnej diety może wyrządzić więcej szkody niż pożytku.

Podsumowanie

Jak zatem powinna wyglądać dieta matki, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia AZS i alergii pokarmowych u dziecka? Moim zdaniem warto skupić się na kilku kluczowych elementach:

  1. Spożycie dużej ilości warzyw i produktów pełnoziarnistych (źródła błonnika)
  2. Odpowiednia podaż wszystkich składników odżywczych, zwłaszcza żelaza (konieczna może okazać się suplementacja)
  3. Niespożywanie alkoholu w trakcie ciąży!
  4. Suplementacja probiotykiem zawierającym Lactobacillus i/lub włączenie do diety produktów fermentowanych.
  5. Suplementacja kwasów omega 3 (DHA i EPA w dawce 2g) oraz witaminy D3 (dawka zależy od indywidualnych potrzeb).
  6. Nie stosowanie diet eliminacyjnych w celu prewencji AZS u dziecka! A w zamian stosowanie różnorodnej, zbilansowanej i smacznej diety, przyczyniającej się do dobrostanu fizycznego i psychicznego matki.

Bibliografia

  1. Nutten S. (2015). Atopic dermatitis: global epidemiology and risk factors. Annals of nutrition & metabolism, 66 Suppl 1, 8–16.
  2. Kanda, N., Hoashi, T., & Saeki, H. (2019). The Roles of Sex Hormones in the Course of Atopic Dermatitis. International journal of molecular sciences, 20(19), 4660.
  3. Venter C, Palumbo MP, Glueck DH, Sauder KA, O’Mahony L, Fleischer DM, et al. The maternal diet index in pregnancy is associated with offspring allergic diseases: The Healthy Start study. Allergy. 2022 Jan 1;77(1):162–72.
  4. Venter C, Palumbo MP, Sauder KA, Glueck DH, O’Mahony L, Yang I, et al. Associations between child filaggrin mutations and maternal diet with the development of allergic diseases in children. Pediatric Allergy and Immunology. 2022 Mar 1;33(3).
  5. enter, C., Palumbo, M. P., Glueck, D. H., Sauder, K. A., Perng, W., O’Mahony, L., Pickett, K., Greenhawt, M., Fleischer, D. M., & Dabelea, D. (2022). Comparing the Diagnostic Accuracy of Measures of Maternal Diet During Pregnancy for Offspring Allergy Outcomes: The Healthy Start Study. The journal of allergy and clinical immunology. In practice, S2213-2198(22)00944-8. Advance online publication.
  6. Walker, R. W., Clemente, J. C., Peter, I., & Loos, R. J. F. (2017). The prenatal gut microbiome: are we colonized with bacteria in utero?. Pediatric obesity, 12 Suppl 1(Suppl 1), 3–17.
  7. Roduit C, Frei R, Ferstl R, Loeliger S, Westermann P, Rhyner C, et al. High levels of butyrate and propionate in early life are associated with protection against atopy. Allergy. 2019 Apr 1;74(4):799–809.
  8. McKenzie C, Tan J, Macia L, Mackay CR. The nutrition-gut microbiome-physiology axis and allergic diseases. Immunological Reviews. 2017 Jul 1;278(1):277–95.
  9. Obata Y, Furusawa Y, Hase K. Epigenetic modifications of the immune system in health and disease. Immunology & Cell Biology. 2015 Mar 1;93(3):226–32.
  10. Smith PK, Masilamani M, Li X, Sampson HA. “The False Alarm” hypothesis: Food allergy is associated with high dietary advanced glycation end products and pro-glycating dietary sugars that mimic alarmins. J Allergy Clin Immunol. 2017;139(2):429–437.
  11. Venter, C., Pickett, K., Starling, A., Maslin, K., Smith, P. K., Palumbo, M. P., O’Mahony, L., Ben Abdallah, M., & Dabelea, D. (2021). Advanced glycation end product intake during pregnancy and offspring allergy outcomes: A Prospective cohort study. Clinical and experimental allergy : journal of the British Society for Allergy and Clinical Immunology, 51(11), 1459–1470.
  12. Kang, C. M., Chiang, B. L., & Wang, L. C. (2021). Maternal Nutritional Status and Development of Atopic Dermatitis in Their Offspring. Clinical reviews in allergy & immunology, 61(2), 128–155.
  13. Garcia-Larsen, V., Ierodiakonou, D., Jarrold, K., Cunha, S., Chivinge, J., Robinson, Z., Geoghegan, N., Ruparelia, A., Devani, P., Trivella, M., Leonardi-Bee, J., & Boyle, R. J. (2018). Diet during pregnancy and infancy and risk of allergic or autoimmune disease: A systematic review and meta-analysis. PLoS medicine, 15(2), e1002507.
  14. Walker, R. W., Clemente, J. C., Peter, I., & Loos, R. J. F. (2017). The prenatal gut microbiome: are we colonized with bacteria in utero?. Pediatric obesity, 12 Suppl 1(Suppl 1), 3–17.
  15. Fiocchi, A., Pawankar, R., Cuello-Garcia, C., Ahn, K., Al-Hammadi, S., Agarwal, A., Beyer, K., Burks, W., Canonica, G. W., Ebisawa, M., Gandhi, S., Kamenwa, R., Lee, B. W., Li, H., Prescott, S., Riva, J. J., Rosenwasser, L., Sampson, H., Spigler, M., Terracciano, L., … Schünemann, H. J. (2015). World Allergy Organization-McMaster University Guidelines for Allergic Disease Prevention (GLAD-P): Probiotics. The World Allergy Organization journal, 8(1), 4.
  16. an-Lim, C. S. C., Esteban-Ipac, N. A. R., Recto, M. S. T., Castor, M. A. R., Casis-Hao, R. J., & Nano, A. L. M. (2021). Comparative effectiveness of probiotic strains on the prevention of pediatric atopic dermatitis: A systematic review and network meta-analysis. Pediatric allergy and immunology : official publication of the European Society of Pediatric Allergy and Immunology, 32(6), 1255–1270.
  17. Carson, C. G., Halkjaer, L. B., Jensen, S. M., & Bisgaard, H. (2012). Alcohol intake in pregnancy increases the child’s risk of atopic dermatitis. the COPSAC prospective birth cohort study of a high risk population. PloS one, 7(8), e42710
  18. Linneberg, A., Petersen, J., Grønbæk, M. and Benn, C.S. (2004), Alcohol during pregnancy and atopic dermatitis in the offspring. Clinical & Experimental Allergy, 34: 1678-1683.
  19. Zhang, X., Yasuda, K., Gilmore, R. A., Westmoreland, S. V., Platt, D. M., Miller, G. M., & Vallender, E. J. (2019). Alcohol-induced changes in the gut microbiome and metabolome of rhesus macaques. Psychopharmacology, 236(5), 1531–1544.
  20. Andersson, NAW, Hansen, MV, Larsen, AD, Hougaard, SK, Kolstad, HA, Schlünssen, V. Prenatal maternal stress and atopic diseases in the child: a systematic review of observational human studies. Allergy 2016; 71: 15– 26.
Tags:
, , , ,